Wydana w 1906 roku „Księga herbaty” została napisana z myślą o potrzebach i zainteresowaniach czytelnika amerykańskiego. Książka doczekała się kilku polskich wydań. Najnowsze ukazało się na rynku nakładem wydawnictwa Karakter. Po tę publikację sięgają wciąż kolejne pokolenia miłośników herbaty oraz japońskiej kultury i estetyki. We wprowadzeniu Urszuli Mach-Bryson znajduje się fragment, który bardzo celnie oddaje charakter tego tekstu i potrzebę ciągłego wznawiania niepozornej objętościowo, lecz jakże cennej publikacji:
„Obecne wydanie to spotkanie wiecznie młodej Księgi herbaty z nowym pokoleniem polskich czytelników. Znów będzie przekazywana z ręki do ręki, z zapewnieniem, że to złoty przepis na pełniejsze bycie w świecie. (...) I tak od stu jedenastu lat Księga herbaty skromnie i cichutko dociera do niezmiennie zmęczonych materializmem ludzi Zachodu, nieustająco poszukujących we Wschodzie duchowego odrodzenia. Wschód i Zachód znów spotykają się nad czarką.” [s. 13]
Właściwy tekst „Księgi herbaty” zajmuje nieco ponad sześćdziesiąt stron i składa się z siedmiu rozdziałów: filiżanka człowieczeństwa, szkoła herbaty, taoizm i zenizm, pawilon herbaciany, zrozumienie sztuki, kwiaty, mistrzowie ceremonii herbacianej. W każdej części autor oddaje się rozważaniom na temat danego zagadnienia związanego z herbatą – czy to różnych sposobów jej parzenia, czy to jej związku z filozofią Wschodu, czy też budowie i wyposażeniu pawilonów herbacianych lub znaczeniu kwiatów.
Z książki dowiecie się np. czy można mieć w sobie za mało lub za dużo herbaty i co to oznacza, kto uważał picie herbaty za rytuał nieczysty, pozbawiający mężczyzn postury i urody, a kobiety piękna, co mają wspólnego skrzynie z herbatą z niepodległością Ameryki, jakie są trzy główne szkoły parzenia herbaty i trzy etapy wrzenia wody, kto uważał herbatę za ważny składnik eliksiru nieśmiertelności albo jaki miała wpływ na ceramikę. Szczególnie interesujące były dla mnie pierwsze trzy rozdziały oraz rozdział o rozumieniu sztuki. W pierwszym autor tak pisze o początkach herbaty oraz herbateizmie:
„Herbata była początkowo lekiem, a dopiero potem przerodziła się w napój. W VIII wieku w Chinach jako jedna z towarzyskich rozrywek wkroczyła w domenę poezji. W XV stuleciu Japonia nobilitowała ją, tworząc herbateizm – swoisty kult estetyzmu. Herbateizm jest kultem piękna, które daje się odnaleźć w codziennej, szarej egzystencji. Wdraża nam poczucie czystości i harmonii, tajemnicę wzajemnej życzliwości i romantyzmu ładu społecznego. W istocie swej jest uwielbieniem Niedoskonałości, nieśmiałą próbą osiągnięcia czegoś znośnego w naszym nieznośnym życiu.” [s. 17]
Nie jest to jednak typowa książka o herbacie. Większa część publikacji to rozważania o filozofii, kulturze, estetyce i sztuce Japonii, głównie wyższych sfer (wszak pawilonów herbacianych nie stawiali sobie prości, biedni ludzie). Dzięki tym esejom można na chwilę przystanąć w naszym codziennym pędzie, zastanowić się nad trzymaną w dłoniach szklanką z parującą herbatą, spojrzeć na przedmioty, którym się otaczamy z innej perspektywy, a na sprawy, które nas zajmują – z dystansem. Wszystko może być sztuką, nawet tak codzienne sprawy, jak parzenie i picie herbaty. Ot, zwyczajna czynność dla większości ludzi, a dla Japończyków niezwykła ceremonia, w której piękno, mistycyzm i pochwała minimalizmu odgrywają bardzo ważną rolę:
„Herbata jest dziełem sztuki i tylko ręka mistrza może wydobyć jej najszlachetniejsze właściwości.” [s. 25]
Stawianie parzenia herbaty na równi ze sztuką czy wychowaniem może nam, ludziom Zachodu, wydawać się kuriozalne, ale dla Japończyków nie ma w tym nic dziwnego. Ich sposób rozumowania, podejście do życia i hierarchię wartości widać dobrze np. w poniższym fragmencie:
„Li Czy-laj, poeta epoki Sung, ze smutkiem wymienia trzy rzeczy najbardziej godne ubolewania, są to: zaprzepaszczenie obiecujących młodzieńczych talentów przez błędne wychowywanie, pohańbienie wspaniałego malarstwa przez wulgarny zachwyt oraz marnotrawstwo doskonałej herbaty przez nieumiejętne zabiegi.” [s. 25]
Czytałam rozważania Okakury z przyjemnością, zastanawiając się nad różnymi poruszonymi przez niego kwestiami. To była przyjemna, inspirująca lektura. Tylko w jednym miejscu pojawił się zgrzyt. Mianowicie w rozdziale o kwiatach. Mam wrażenie, że autor za mocno zganił społeczeństwa zachodnie za marnotrawstwo kwiatów. Nie było to ani eleganckie, ani potrzebne, a już na pewno nie w takiej atakującej formie. Nie pasowało mi to do wyważonego, głębokiego tonu całej publikacji.
Książka została bardzo ładnie wydana, w sposób idealnie oddający filozofię Wschodu. Przyjemny format (13 x 20,7 cm), minimalistyczna szata graficzna, brak ozdobników, ilustracji, jednolita czcionka, prosta, schludna okładka. O mocy edytorskiej tej publikacji świadczą drobiazgi, które wnikliwy czytelnik powinien docenić, np. oprawa z widoczną faktura, przypominającą żeberkowany papier czerpany oraz niezwykle przyjemny w dotyku, gładki, kremowy papier. Dotykanie go przy przewracaniu stron jest prawdziwą, zmysłową przyjemnością.
Polecam tę pozycję wszystkim osobom zainteresowanym tematem herbaty, a także kultury, sztuki, architektury, estetyki, filozofii, religii oraz życia codziennego ludzi Wschodu. Lektura pełna jest mądrych spostrzeżeń, uniwersalnych prawd, ciekawostek oraz historii opowiadających o dawnych mistrzach zen. I o herbacie, oczywiście.
Kakuzō Okakura, „Księga herbaty” (oryg. The Book of Tea), Karakter 2017, 80 s., cena: 42 zł.
Książka na stronie wydawcy: https://www.karakter.pl/ksiazki/ksiega-herbaty
Strona wydawnictwa: https://www.karakter.pl/
* [wszystkie cytowane fragmenty pochodzą z opisywanej książki]
